ปัจจุบันนี้เป็นยุคข่าวสารข้อมูล เป็นยุคไอที เรามีเครื่องมือสื่อสารอย่างดี เราจะต้องต้อนรับหรือใช้ข่าวสารข้อมูลนั้นให้ได้ผลดี ใช้ให้เก่ง ใช้ให้เป็น คนที่เก่งในการรับการส่งการสร้างการใช้ข่าวสารข้อมูลนั้น ถ้ามีปฏิสัมภิทา ๔ ชุดนี้ และเอามาใช้ได้ ก็จะก้าวไปไกล

1. อัตถปฏิสัมภิทา   ปัญญาแตกฉานในความหมาย
คือ ไม่ว่าจะฟังอะไร จะอ่านอะไร ทุกอย่างทุกคําที่ได้ยินที่ได้ฟังได้อ่านนั้น เรารู้ ความหมายเข้าใจตลอดท้ังหมด ถ้าเก่งจริง ก็ไล่ไปตามลําดับ ได้ทุกถ้อยคํา เช่นไม่ว่าอ่านหนังสืออะไร เราจะเข้าใจตลอดทั้งหมด ตรวจสอบตัวเองไปด้วย อ่านไปก็ถามตัวเองไปว่าเข้าใจ ความหมายแน่ไหม ตลอดไปจนจบ 

2. ธัมมปฏิสัมภิทา   ปัญญาแตกฉานในหลัก 
พูดง่ายๆ ว่าจับหลักได้ คือ เมื่อเราฟังหรืออ่านและรู้เข้าใจความหมายของทุกถ้อยคําหรือรายละเอียดทั้งหมดอย่างที่ว่า ในปฏิสัมภิทาข้อที่ 1 นั้นแล้ว ก็จับใจความของคําสอน ของเรื่องราว หรือของหนังสือนั้น เอามาสรุปว่าทั้งหมดนั้น ว่าด้วยอะไร หรือมีใจความ มีสาระสําคัญว่าอย่างไร 

ปฏิสัมภิทา 2 ข้อแรกนี้ เป็นภาครับ ข้อแรกเป็นด้านขยายความ ข้อหลังเป็นด้านย่อความหรือจับสรุปใจความ

ต่อไปเป็นฝ่ายแสดงออก หรือภาคใช้งาน คือข้อที่ 3 และข้อที่ 4 

3. นิรุตติปฏิสัมภิทา ปัญญาแตกฉานในภาษาสื่อสาร
เป็นการแสดงออกหรือเอาข่าวสารข้อมูลมาใช้งานขั้นต้น หรือในขั้น พื้นฐาน คือการสื่อสารพูดจา พูดให้เขาฟัง เขียนให้เขาอ่าน ในขั้นนี้ ต้องสามารถสื่อสารพูดจาให้ได้ผลที่ควรจะได้ หรือได้ผลอย่างที่ต้องการ เช่นว่า
     (1) พูดให้เขาเข้าใจได้ อย่างที่เราต้องการให้เขาเข้าใจ 
     (2) พูดให้เขาเชื่อได้ อย่างที่เราต้องการให้เขาเชื่อ

     (3) พูดให้เขาทําได้ อย่างที่เราต้องการให้เขาทํา 

นอกจากพูดให้เขารู้เข้าใจได้ถูกต้องแล้ว พร้อมกันนั้น จะต้องมีท่าทีท่วงทํานองและถ้อยคําในการสื่อสาร ตั้งแต่บอก เล่าถ่ายทอดสนทนาโต้ตอบ ที่ถูกต้องดีงามเหมาะสมด้วย เช่น พูดด้วยท่าทีแห่งไมตรี มีเมตตา ปรารถนาดี มีอาการสุภาพ, ใช้ถ้อยคําที่สุภาพ ไพเราะ สละสลวย ชัดเจน กะทัดรัด มีพลัง คมคาย คําที่ตรงความเหมาะสถานการณ์, พูดเป็นจังหวะ ชัดถ้อยชัดคํา นุ่มนวล หรือฉาดฉาน ไม่อุบอิบ ไม่อู้อี้ ไม่อึกอัก ไม่อ้อมแอ้ม ไม่รัวหรือระรัว เป็นต้น 

นอกจากนั้น เพื่อเพิ่มขยายช่องทางของการสื่อสาร ท่านก็ส่งเสริมว่าถ้ารู้เข้าใจใช้ภาษาต่างประเทศได้มากด้วย ก็เป็นการดี

 4. ปฏิภาณปฏิสัมภิทา ปัญญาแตกฉานในความคิดทันการ

คือแต่ละคนมีความรู้ข่าวสาร ข้อมูลพร้อมทั้งประสบการณ์ความสามารถจัดเจนจากการทําพูดคิดตามแนวของปฏิสัมภิทาสามข้อแรกนั้น ที่ได้เพิ่มเติมสะสมมาเรื่อยๆ เมื่อเกิดปัญหาเฉพาะหน้าขึ้นมา จะเป็นปัญหาที่เป็นคําถาม ซึ่งจะต้องแก้ไขด้วย วาจาโต้ตอบ ก็ดี เป็นปัญหาที่เป็นเรื่องราวเหตุการณ์อันเป็นปม ติดขัดบีบค้ัน ซึ่งจะต้องแก้ไขด้วยปฏิบัติการ ก็ดี เรามีความแจ่มชัดในข้อมูลความรู้ความคิดที่มีสะสมไว้นั้น อันกระจัดกระจายอยู่ สามารถเชื่อมโยงมาปรับปรุงแปรจัดสรรเข้ากัน สร้างความคิดและเหตุผลขึ้นใหม่ ให้ใช้ประโยชน์ได้สบเหมาะ เข้ากับกรณี เข้ากับเหตุการณ์ แก้ไขปัญหาได้ฉับพลันทันการ เป็นการตอบคําถามได้ตรงจุดแก้ความสงสัยได้ฉับพลัน หรือเป็นการจัดการแก้ไขเหตุการณ์เฉพาะหน้าจัดทําดําเนินการ เรื่องราวให้สําเร็จได้สบเหมาะทันการณ์ นี่คือการมีไหวพริบใน การพูดจาตอบโต้ หรือแก้ปัญหาเฉพาะหน้าได้ทันท่วงที 

เมื่อได้ปฏิสัมภิทา คือปัญญาแตกฉาน ชุดนี้แล้ว ก็ขอให้เอามาใช้ในยุคข่าวสารข้อมูลนี้ เราจะรับมือกับข่าวสารข้อมูลได้อย่างดี และใช้ไอทีได้อย่างชาญฉลาด สามารถเป็นนาย ไม่ใช่เป็นลูกน้องของมัน แต่ถ้าเราไม่เก่งด้วยปัญญาแบบปฏิสัมภิทานี้ เราจะเป็นได้แค่ลูกน้อง และถ้าหนักหนา ก็จะกลายเป็นทาสของข้อมูลข่าวสาร เป็นเหยื่อของไอที

อ้างอิง :   สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์, ปฏิสัมภิทา ๔ ที่ฉายแสงแห่งพุทธปัญญา.