ตามรอย.. พุทธธรรม

ถาม    คำถามของคุณสุรพศ ทวีศักดิ์ ที่ว่า “แต่คนที่ประกาศว่าปกครองโดยธรรมคือกษัตริย์ แล้วทำไมพระไม่เอาธรรมาธิปไตยไปตั้งคำถามกับกษัตริย์ แต่พระอวยอย่างเดียว...เราใช้ทศพิศราชธรรมไปอวยกษัตริย์อย่างเดียว แล้วใช้หลักธรรมาธิปไตยมาตั้งคำถามกับประชาชน กับนักการเมือง ผมบอกว่ามันผิดฝาผิดตัว การอ้างธรรมาธิปไตยแบบนี้สะท้อนว่า ผู้ที่อ้างไม่เคารพต่อความรับผิดชอบต่อการเคารพปกป้องหลักการประชาธิปไตย...”  (คลิกดูรายละเอียด) สะท้อนแง่คิดต่อหลักธรรมาธิปไตยที่แท้ว่าควรเป็นอย่างไร

ตอบ   หลวงพ่อสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ป. อ. ปยุตฺโต) อธิบายเรื่องธรรมาธิปไตยไว้บ่อยครั้ง ตัวอย่างในหนังสือ ธรรมของพระราชา หน้า ๗ - ๘ แสดงให้เห็นหลักการว่าผู้มีสิทธิ์ตัดสินใจทุกคนในทุกระบบการปกครองควรมีความเป็นธรรมาธิปไตย
     "ธรรมาธิปไตยเป็นหลักการใหญ่ เป็นข้อแกน พระพุทธเจ้าก็ทรงเป็นธรรมาธิปไตย นี่คือบอกว่าบุคคลที่เป็นต้นแบบของมนุษยชาติ เป็นหลักของสังคม เป็นผู้นำของหมู่ชนต้องเป็นธรรมาธิปไตย...
     ...เมื่อบุคคลใดเป็นธรรมาธิปไตย บุคคลนั้นก็ยึดถือธรรมเป็นใหญ่ เอาธรรมเป็นเกณฑ์ตัดสิน ไม่ว่าจะคิด จะตัดสินใจ จะพิจารณาเรื่องอะไร ก็เอาธรรมเป็นใหญ่ เป็นมาตรฐาน เป็นเกณฑ์ในการตัดสินใจนั้น
     ไม่ว่าในระบบการปกครองอะไร ถ้าจะเป็นผู้ปกครองที่ดี ตัวผู้ปกครองก็ต้องเป็นธรรมาธิปไตยทั้งนั้น แล้วทีนี้ ถ้าระบบนั้นดีที่สุด เช่นเดี๋ยวนี้เราถือว่าระบบประชาธิปไตยดีที่สุด ถ้าตัวผู้นำในระบบนี้ เช่นนายกรัฐมนตรีเป็นธรรมาธิปไตย ยึดถือธรรมคือความจริง ความถูกต้อง ความดีงาม ถือเอาประโยชน์ที่เป็นธรรม ชอบธรรม เป็นเกณฑ์ตัดสินใจ เราก็ได้ผู้นำที่ดี ซึ่งทำให้หวังได้ว่าจะมีประชาธิปไตยที่ดี อย่างนี้เป็นต้น
     เป็นอันว่า ตัวบุคคลที่เป็นผู้นำนี่แหละ โดยคุณสมบัติส่วนตัวของเขา ต้องเป็นธรรมาธิปไตย พระพุทธเจ้าก็เป็นธรรมาธิปไตย ถือธรรมเป็นใหญ่ จักรพรรดิที่ว่านี้ก็เป็นธรรมาธิปไตย ยึดเอาธรรมเป็นเกณฑ์ตัดสินใจ..."

ขยายความชัดลงไปว่า ในระบบการปกครองแบบประชาธิปไตย ซึ่งอำนาจการปกครองอยู่ที่ประชาชนทุกคน เมื่อประชาชนจะใช้อำนาจ จะแสดง (หรือจะไม่แสดง) บทบาทใดๆ ในฐานะสมาชิกของสังคมประชาธิปไตย ก็ต้องตัดสินใจบนฐานของหลักการอันชอบธรรม  ดังตัวอย่างคำอธิบายในหนังสือ ประชาธิปไตยจริงแท้คือแค่ไหน หน้า ๑๑๕ - ๑๒๒ หรือหนังสือ การเมืองแค่ที่พระควรจะพูด หน้า ๒๐๘ - ๒๑๓ เช่น 
     "เมื่อเป็นประชาธิปไตย หลักบอกว่า อำนาจตัดสินใจอยู่ที่ประชาชน
เมื่ออำนาจตัดสินใจอยู่ที่ประชาชน ก็ต้องให้ประชาชนตัดสินใจอย่างถูกต้อง คือต้องมีธรรมาธิปไตย
ก็จึงต้องพัฒนาคุณภาพของประชาชน เพื่อให้ประชาชนผู้เป็นเจ้าของอำนาจในการตัดสินใจนั้น ทำการตัดสินใจด้วยปัญญา โดยมีเจตนาที่เป็นธรรม และตรงนี้แหละคือ ธรรมาธิปไตย....
     ...แต่ระบบประชาธิปไตยของเรา ไม่ใช่เป็นประเภทประชาธิปไตยทางตรง ที่ประชาชนใช้อำนาจเองโดยตรง เรามีประชาธิปไตยแบบตัวแทน
     เรื่องจึงมีต่อไปอีกว่า มีคนที่ใช้อำนาจตัดสินใจแทนประชาชน หรือในนามของประชาชน
คนผู้นี้จะต้องใช้อำนาจตัดสินใจ โดยสามารถพูดได้เต็มปากว่า เพื่อประชาชน ในนามของประชาชน หรือแทนประชาชน โดยที่ว่า มันเป็นการตัดสินใจที่เป็นธรรม ก็คือตัดสินใจเป็นธรรมาธิปไตย"

ส่วนถ้าการปกครองเป็นระบบอื่นที่ไม่ใช่ประชาธิปไตย  ผู้มีอำนาจตามระบบนั้นๆ ก็ต้องเป็นธรรมาธิปไตย  ดังตัวอย่างคำอธิบายในหนังสือ ประชาธิปไตยจริงแท้คือแค่ไหน หน้า ๑๑๔
     "อำนาจตัดสินใจเป็นหัวใจของระบบการปกครอง ใครมีอำนาจตัดสินใจสูงสุด นั่นคือตัวกำหนดระบบการปกครองนั้น
     ถ้าเป็นระบบเผด็จการ ก็คือบุคคลเดียว ที่เรียกว่าผู้เผด็จการ หรือผู้นำมีอำนาจในการตัดสินใจ
     ถ้าเป็นคณาธิปไตย ก็คือหมู่คณะหรือกลุ่มบุคคล เป็นผู้มีอำนาจในการตัดสินใจ
     ถ้าเป็นประชาธิปไตย ก็คือประชาชนมีอำนาจในการตัดสินใจ หรือว่า ประชาชนเป็นเจ้าของอำนาจตัดสินใจ
     ทีนี้ ใครมีอำนาจในการตัดสินใจ ก็ต้องให้คนนั้นตัดสินใจบนฐานของธรรมาธิปไตย คือตัดสินใจด้วยเกณฑ์ของธรรมาธิปไตย"

สรุปว่า ธรรมาธิปไตยเป็นหลักในการตัดสินใจของทุกคนในทุกระบบการปกครอง ส่วนรูปแบบหรือระบอบการปกครอง เป็นเรื่องที่สังคมนั้นๆ จะตกลงกันว่าจะให้ใครเป็นใหญ่ในการตัดสินใจ 
ส่วนในกรณีสังคมไทย ถ้าเราตกลงร่วมกันว่า เราปกครองในระบบใด ให้ใครมีอำนาจอย่างไรในการตัดสินใจบริหารบ้านเมือง ให้ใครมีสิทธิ์มีเสียงอย่างไรในการแสดงความเห็นและตัดสินใจในกิจการของรัฐ สังคม ชุมชน คนเหล่านั้นทั้งหมดก็ควรต้องมีความเป็นธรรมาธิปไตยในทุกๆ การกระทำ การตัดสินใจ การใช้อำนาจของตนๆ  (รวมทั้งการตกลงร่วมกันนั้น หรือการได้มาซึ่งอำนาจนั้น ก็ต้องเป็นการตกลงร่วมกันบนฐานของธรรม โดยความชอบธรรมด้วย)

ถ้าพระราชามีอำนาจในการปกครอง พระราชาทำดีก็ต้องทำสิ่งที่ชอบธรรม ยึดความถูกต้องเป็นใหญ่ พระพุทธศาสนายืนยันหลักการว่า ความชอบธรรมของผู้ปกครอง มิใช่เพราะชนชั้นวรรณะ แต่เพราะการกระทำที่ถูกต้องเป็นธรรม ซึ่งเป็นสิ่งที่ต้องฝึก ต้องพัฒนาเช่นกัน ดังตัวอย่างในหนังสือ พัฒนาสังคมไทยด้วยความรู้เข้าใจไตรภูมิ หน้า ๓๐ ความว่า
     "....อันนี้เป็นคติเกี่ยวกับทศพิธราชธรรม เป็นหลักของการปกครอง ธรรมสำหรับนักปกครอง ยังมีกล่าวไว้ในไตรภูมิพระร่วงอีกมากกว่านี้ เช่นว่าด้วยความยุติธรรมและการเกื้อกูลประชาราษฎร์ เป็นต้น....  (ที่สอนให้กลัวนรกนั้น มิใช่ว่าเฉพาะแก่ไพร่ฟ้าข้าไทเท่านั้น แต่มุ่งสอนผู้ปกครองเป็นสำคัญทีเดียว)"

การทำให้เกิดความเป็นธรรมาธิปไตยในสังคมนั้น จึงเป็นหน้าที่ของสมาชิกทุกคนในสังคม ทั้งในระดับของการพัฒนาตนเอง และการเกื้อกูล กล่าวสอน ชักชวน เรียกร้อง ต่อเพื่อนร่วมสังคมในทุกระดับ ตามบทบาทหน้าที่ โอกาส ของตนๆ อย่างเต็มกำลังความสามารถ

ผู้ตอบขอยกตัวอย่างสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ป. อ. ปยุตฺโต)  ผู้ตอบ (ซึ่งมิได้ศึกษางานของท่านครบทั้งหมด) พบว่าหลวงพ่อสมเด็จฯ กล่าวสอนประชาชนให้พัฒนาตนเองให้มีคุณธรรม มีความเป็นธรรมาธิปไตย บ่อยครั้งมากกว่าการกล่าวสอนพระราชา นายกรัฐมนตรี หรือนักการเมือง  (แต่ไม่ใช่ไม่มีเลย) ส่วนหนึ่ง ผู้ตอบคิดว่า อาจเป็นเพราะโอกาสในการสื่อสารที่หลวงพ่อสมเด็จฯ สนทนา ตอบปัญหา กับญาติโยมที่เป็นประชาชนทั่วไป มีมากกว่า คุ้นเคยกว่า เกิดขึ้นบ่อยครั้งมากกว่าการสื่อกับผู้มีอำนาจในการบริหารรัฐโดยตรง  นอกจากนั้น ผู้ตอบยังพบคำอธิบายบางตอนในหนังสือ มหาจุฬาฯ งามสง่าสดชื่น กลางทะเลแห่งคลื่นลม หน้า ๒๓ ที่อาจช่วยให้เห็นเหตุผลหรือความจำเป็นในการมุ่งเน้นการสื่อสารให้เกิดการพัฒนาในภาคประชาชนเป็นสำคัญ ดังนี้

     "...อย่ามัววุ่นวายอยู่กับการด่าว่าและการที่จะพัฒนานักการเมืองนักเลย อันนั้นต้องทำ แต่เป็นเรื่องที่ต้องเน้นในระดับย่อย ถ้าทำกันอยู่แค่นั้น การเมืองก็เวียนวนอยู่ในวัฏฏสงสารของอำนาจและผลประโยชน์ แล้วก็จะมีนักการเมืองดีๆ ร้ายๆ วนเวียนมาให้บ่นว่าด่าชมกันอยู่อย่างนั้น ไม่ไปไหน เป็นเพียงประชาธิปไตยข้ออ้างของนักการเมือง จึงหมุนเวียนอยู่ในวังวน พัฒนาไปไม่ถึงไหน มิใช่เป็นประชาธิปไตยของประชาชน....
     เป็นอันว่า จะต้องพัฒนาประชาธิปไตย ด้วยการพัฒนาคุณภาพของประชาชน แล้วการพัฒนาคุณภาพของนักการเมืองก็จะถูกกำกับ ถูกพ่วงพาให้ตามมาด้วยไม่ยาก
     คุณภาพที่จะพัฒนาขึ้นมานั้น ก็ไม่ต้องเอาอะไรมาก แค่ทำให้คนมีความรักธรรม (คือรักความจริง รักความถูกต้อง รักความดีงาม ถือธรรมเป็นใหญ่ มุ่งให้มีความเป็นธรรมในการเข้าถึงประโยชน์สูงสุด) และเคารพวินัย (คือเคารพกฎกติกาที่เป็นธรรม ยึดถือกฎหมาย มีวินัยจริงจัง) ได้เท่านี้ ประชาธิปไตยก็มาได้ในฉับพลัน..."

ส่วนประเด็นที่ว่า "พระ" อวยกษัตริย์หรือไม่นั้น ผู้ตอบเห็นว่าจะพูดให้ครอบคลุม รวมพระทุกรูป ทุกการกระทำไม่ได้ ขึ้นกับพระแต่ละรูป หรือองค์กรสงฆ์แต่ละองค์กร ในการกระทำแต่ละกรณี ซึ่งผู้ตอบ เห็นด้วยกับคุณสุรพศในแง่ที่ว่า ถ้าพระอวย (พูดยกย่องเกินความจริง) ย่อมไม่ถูกต้อง พระควรแสดงหลักการของพุทธศานาให้ตรง ชัด ส่วนว่าพระรูปใดแสดงธรรมแบบอวยกษัตริย์ หรือกล่าวตรงหลักการอย่างไร ผู้อ่านพึงศึกษาและพิจารณาด้วยตนเอง

(ผู้ตอบ - พระครูเมธังกร - ๑๘ ส.ค. ๖๔)