| |
จำแนกอเหตุกจิต ๑๘ โดยเภทนัย ๙   |  

จำแนกโดยชาติเภทนัย อกุศลวิปากจิต ๗ อเหตุกกุศลวิปากจิต ๘ รวม ๑๕ ดวงนี้ เป็นวิบากชาติทั้งหมด จึงเรียกว่า อเหตุกวิปากจิต ๑๕

อเหตุกกิริยาจิต เป็นกิริยาชาติ จึงเรียกว่า อเหตุกกิริยาจิต ๓

จำแนกโดยภูมิเภทนัย อเหตุกจิต ๑๘ ทั้งหมดจัดเป็นกามาวจรภูมิ หรือกามอวัตถาภูมิ คือ ภูมิชั้นของจิตที่ถูกกำหนดขอบเขตด้วยอำนาจการเป็นอารมณ์ของกามตัณหา คือ มีความเกี่ยวเนื่องในการรับกามอารมณ์โดยมาก [ยกเว้นมโนทวาราวัชชนจิต ที่สามารถรับอารมณ์ได้ทุกอย่าง] จึงเรียกว่า กามาวจรจิต

จำแนกโดยโสภณเภทนัย อเหตุกจิต ๑๘ ทั้งหมด จัดเป็นอโสภณะ เพราะเป็นจิตที่ไม่ได้ประกอบด้วยโสภณเจตสิกเลย จึงเรียกว่า อโสภณจิต

จำแนกโดยโลกเภทนัย อเหตุกจิต ๑๘ ทั้งหมด จัดเป็นโลกียจิต เพราะยังรับอารมณ์ที่เกี่ยวเนื่องอยู่กับโลก คือ กามโลก อันเต็มไปด้วยกามอารมณ์โดยมาก [ยกเว้นมโนทวาราวัชชนจิตที่สามารถรับอารมณ์ได้ทุกอย่าง] จึงเรียกว่า โลกียจิต

จำแนกโดยเหตุเภทนัย อเหตุกจิต ๑๘ ทั้งหมด จัดเป็นอเหตุกจิต เพราะเป็นจิตที่ไม่ได้เกิดพร้อมด้วยเหตุ ๖ คือ โลภเหตุ โทสเหตุ โมหเหตุ อโลภเหตุ อโทสเหตุ และอโมหเหตุ อย่างใดอย่างหนึ่งเลย จึงเรียกว่า อเหตุกจิต

จำแนกโดยฌานเภทนัย อเหตุกจิต ๑๘ ทั้งหมด จัดเป็นอฌานจิต เพราะเจตสิกที่ประกอบกับอเหตุกจิตนั้น มีกำลังอ่อน ไม่เข้าถึงความเป็นองค์ฌานเลย จึงเรียกว่า อฌานจิต

จำแนกโดยเวทนาเภทนัย อเหตุกจิต ๑๘ มีเวทนา ๔ อย่าง [ยกเว้นโทมนัสเวทนา] คือ

เป็นสุขเวทนา ๑ ดวง ได้แก่ สุขสหคตกายวิญญาณจิต ๑ ที่เป็นกุศลวิปากจิต จึงเรียกว่า สุขสหคตจิต

เป็นทุกขเวทนา ๑ ดวง ได้แก่ ทุกขสหคตกายวิญญาณจิต ๑ ที่เป็นอกุศลวิปากจิต จึงเรียกว่า ทุกขสหคตจิต

เป็นโสมนัสสเวทนา ๒ ดวง ได้แก่ โสมนัสสันตีรณจิต ๑ ที่เป็นกุศลวิปากจิต และหสิตุปปาทจิต ๑ ที่เป็นอเหตุกกิริยาจิต จึงเรียกว่า โสมนัสสสหคตจิต

เป็นอุเบกขาเวทนา ๑๔ ดวง ได้แก่ จิตที่เหลืออีก ๑๔ ดวง จึงเรียกว่า อุเบกขาสหคตจิต [หรือ อุเปกขาสหคตจิต]

จำแนกโดยสัมปโยคเภทนัย อเหตุกจิต ๑๘ ทั้งหมด จัดเป็นวิปปยุตตจิต เพราะเป็นจิตที่ไม่ได้เกิดพร้อมด้วยสัมปยุตตธรรม ๕ อย่าง คือ ทิฏฐิ ปฏิฆะ วิจิกิจฉา อุทธัจจะ และญาณะ อย่างใดอย่างหนึ่งเลย จึงเรียกว่า วิปปยุตตจิต

จำแนกโดยสังขารเภทนัย อเหตุกจิต ๑๘ ทั้งหมด จัดเป็นอสังขาริกจิต เพราะเป็นจิตที่เกิดขึ้นด้วยอำนาจการประชุมพร้อมกันแห่งอุปัตติเหตุโดยเฉพาะของตน ๆ ไม่ต้องอาศัยการกระตุ้นเตือนหรือชักชวนให้เกิดขึ้นแต่อย่างใดเลย จึงเรียกว่า อสังขาริกจิต

จบอเหตุกจิต


เกี่ยวกับตำราอภิธรรม ออนไลน์ (Disclaimer)
ตำราอภิธรรมออนไลน์ พัฒนาขึ้นโดยความร่วมมือของอภิธรรมมหาวิทยาลัย วัดระฆังฯ วัดญาณเวศกวัน และ หอจดหมายเหตุพุทธทาส อินทปัญโญ เพื่อนำเสนอสื่อธรรมสำหรับการศึกษาค้นคว้า โดยได้รับอนุญาต และเอกสารต้นฉบับจากผู้เขียน ดังนี้
(๑) พระมหาชินวัฒน์ จกฺกวโร (๒๕๕๒), จิตปรมัตถ์: คู่มือศึกษาอภิธัมมัตถสังคหะ ปริเฉจที่ ๑, พิมพ์ครั้งที่ ๑.
(๒) พระมหาชินวัฒน์ จกฺกวโร (๒๕๕๖), เจตสิกปรมัตถ์: คู่มือศึกษาอภิธัมมัตถสังคหะ ปริเฉจที่ ๒, พิมพ์ครั้งที่ ๑.
(๓) พระมหาชินวัฒน์ จกฺกวโร (๒๕๖๓), รูปปรมัตถ์: คู่มือศึกษาอภิธัมมัตถสังคหะ ปริเฉจที่ ๖, พิมพ์ครั้งที่ ๑.
ผู้สนใจศึกษาสามารถติดต่อสอบถามรายละเอียดเกี่ยวกับหนังสือ และหลักสูตรการศึกษาได้ที่ สำนักงานอภิธรรมมหาวิทยาลัยแห่งประเทศไทย วัดระฆังโฆษิตารามวรมหาวิหาร (คณะ ๗) แขวงศิริราช เขตบางกอกน้อย กรุงเทพฯ ๑๐๗๐๐ โทร ๐๒ ๔๑๑ ๔๕๔๖, ๑๒ ๔๑๒ ๑๐๘๔, ๐๘๖ ๐๓๘ ๒๙๓๓

  |